پلاتین چیست و ویژگیهای آن
پلاتین (Pt) یک عنصر شیمیایی فلزی با عدد اتمی ۷۸ است که به رنگ سفید-نقرهای درخشان ظاهر میشود و یکی از شش فلز گروه پلاتین (روتنیوم، رودیوم، پالادیوم، اسمیم، ایریدیوم و پلاتین) به شمار میرود. این فلز به دلیل مقاومت بسیار بالا در برابر خوردگی، واکنشپذیری کم و رسانایی عالی الکتریکی و حرارتی، در دسته فلزات انتقالی جدول تناوبی قرار دارد. نقطه ذوب آن ۱۷۶۸ درجه سانتیگراد و چگالی ۲۱.۴۵ گرم بر سانتیمتر مکعب است که آن را سنگینتر از فلزات معمولی میکند. پلاتین شکلپذیری بالایی دارد و به راحتی به سیم، ورق یا شمش تبدیل میشود، اما در محیطهای اسیدی یا قلیایی قوی نیز پایدار میماند. در ایران، پلاتین به عنوان فلزی گرانبها و صنعتی شناخته میشود و استخراج آن عمدتاً از معادن نیکل و مس انجام میگیرد.
تاریخچه کشف و تولید پلاتین
پلاتین در قرن ۱۶ توسط کاوشگران اسپانیایی در آمریکای جنوبی (کلمبیا و اکوادور) کشف شد و نام آن از واژه اسپانیایی "platina" به معنای "نقره کوچک" گرفته شده است. تولید صنعتی آن از قرن ۱۹ آغاز شد و امروزه آفریقای جنوبی (معدن Bushveld) منبع اصلی ۸۰ درصد تولید جهانی است، در حالی که روسیه، کانادا و زیمبابوه نیز سهم قابل توجهی دارند. در ایران، پلاتین عمدتاً از واردات یا بازیافت ضایعات صنعتی تأمین میشود و معادن داخلی محدود هستند. در سال ۲۰۲۵، تولید جهانی پلاتین حدود ۱۸۰ تن تخمین زده میشود و تقاضای صنعتی آن رو به افزایش است.
کاربردهای پلاتین در صنایع مختلف
پلاتین به دلیل خواص کاتالیزوری و مقاومت حرارتی، در صنایع متنوعی کاربرد دارد. در صنعت خودروسازی، بیش از ۴۰ درصد پلاتین برای مبدلهای کاتالیزوری استفاده میشود تا آلایندههای اگزوز را کاهش دهد. در جواهرسازی، به دلیل عدم تیرگی و دوام بالا، جایگزین طلایی برای حلقهها و زیورآلات است و گاهی گرانتر از طلا معامله میشود. در پزشکی، ترکیبات پلاتین مانند سیسپلاتین برای شیمیدرمانی سرطان استفاده میشود و در الکترونیک، برای هارد دیسکها، ضربانسازها و حسگرها به کار میرود. صنایع شیمیایی و پتروشیمی نیز از پلاتین برای الکترودها و کاتالیستها بهره میبرند و در ایران، کاربرد اصلی آن در پتروشیمی و خودروسازی است.
قیمت پلاتین و عوامل مؤثر بر آن
قیمت پلاتین در بازار جهانی نوسانپذیر است و در نوامبر ۲۰۲۵، هر اونس آن حدود ۹۸۰ دلار (معادل ۶۰ میلیون تومان) معامله میشود. عوامل مؤثر شامل تقاضای صنعتی (۷۰ درصد از خودرو و الکترونیک)، عرضه محدود از معادن آفریقای جنوبی، رقابت با پالادیوم و رویدادهای ژئوپلیتیکی مانند تحریمها است. در ایران، قیمت پلاتین به نرخ دلار وابسته است و هر گرم آن حدود ۲ میلیون تومان است، که برای سرمایهگذاری کمتر از طلا جذاب است. نوسانات اخیر به دلیل رشد خودروهای برقی (کاهش تقاضای کاتالیست) و افزایش پنلهای خورشیدی (افزایش تقاضا) رخ داده است.
مزایای سرمایهگذاری در پلاتین
پلاتین به دلیل کاربردهای صنعتی، پتانسیل رشد قیمتی بالاتری نسبت به طلا دارد و در دورههای اقتصادی قوی، تا دو برابر طلا گرانتر میشود. نقدشوندگی بالا، تنوعبخشی به پرتفوی و مقاومت در برابر تورم از مزایای آن هستند. در ایران، پلاتین برای حفظ ارزش دارایی در برابر تحریمها مناسب است و بدون مالیات بر ارزش افزوده معامله میشود. با این حال، نوسانات بیشتر از طلا، آن را برای سرمایهگذاری بلندمدت ایدهآل میکند، به ویژه با رشد صنایع سبز مانند انرژی خورشیدی.
چالشها و آینده پلاتین
چالشهای پلاتین شامل وابستگی به تقاضای صنعتی (که در رکود اقتصادی افت میکند)، هزینههای استخراج بالا و رقابت با فلزات جایگزین مانند پالادیوم است. در ایران، دسترسی محدود به بازار جهانی و تقلب در خلوص، ریسکهایی ایجاد میکند. آینده پلاتین روشن است؛ پیشبینی میشود تا ۲۰۳۰، تقاضای صنعتی ۲۰ درصد افزایش یابد و قیمت به ۱,۲۰۰ دلار برسد. برای سرمایهگذاران ایرانی، ترکیب پلاتین با طلا و رمزارزها تنوعبخشی ایجاد میکند و پلاتین نه تنها یک فلز، بلکه کلیدی برای صنایع آینده است.